Bal Mantarı Dünyanın En Büyük Canlı Kolonisi

Yayılmacı ve Devasa Bal Mantarı

Dünyada bilenen en büyük canlı olarak bilinen bal mantarı, ABD’nin Oregon Bölgesi’nde yaklaşık 3.8 kilometre karelik alana yayılmıştır. Malheur Ulusal Orman’ında bulunan ve 2200 hektarlık alanı kaplayan bal mantarı örgü şeklinde tüm araziyi sararak hem toprağın altını hem de ağaçları sarıp sarmalamaktadır.

Yaklaşık 3 metre yerin altına inebilen bal mantarı en büyük canlı kolonisi olarak nitelendirilir. 2400 yıldır boy attığı saptanan mantar çeşidi, 1998 yılında ormanda yer alan ağaçların nedensiz ölümü üzerine yapılan araştırmalar sonucu keşfedildi. Ağaçlara parazit olarak yerleşen bal mantarı ağaçların beslenmelerini önleyerek ormanın büyük bir bölümünün yok olmasına neden oldu.

Ticari olarak oldukça önemli olan mantarlar sahip oldukları biyokimyasal aktivite sayesinde antibiyotik, meşrubat, sikolosporin ve steroid üretiminde kullanılır. Ayrıca yüksek protein ve vitamin, mineral içeriği nedeniyle önemli bir besin kaynağıdır. Kendine özgü aroması ve lezzetiyle birçok yemeğin yanında garnitür olarak da kullanılabilen mantarlar gıda endüstrisinde fermantasyon işleminde, alkollü içecek üretiminde ve ekmek yapımında kullanılır.

Bal Mantarı Nedir? Özellikleri Nelerdir?

Adını kendine has sarı renginden alan bal mantarı nedir? Ağaçlarda parazit bir şekilde yaşamını sürdüren bir mantar çeşididir. Dalgalı kenarlara sahip olan bal mantarı saman rengi, kirli sarı ya da koyu kahverengi renge sahiptir. Olgunlaştıkça bal mantarının rengi kırmızı mora çalan bir renge dönüşür.

Önce dışbükey bir şekli olan mantar çeşidi çok değişken bir yapıya sahiptir. İçbükey formu mantar büyümeye başladıkça dışbükeye dönüşür ve daha sonrada yassılaşır. 3-15 santimetre çapında şapkaya sahip olan bal mantarı üzerinde balık puluna benzer yapılar bulunur. 6-15 santimetre arasında sap uzunluğu değişen mantar çeşidinin dip kısmı şişkin ya da dar olabilir.

Mantarın sap kısmı beyazımsı bir renge sahiptir mantar olgunlaştıkça bu renk kırmızımsı kahverengiye dönüşür. Sap kısmında halkası bulunan halka yaş aldıkça koyu lekeli beneklere sahip olur. Soluk krem renkli sporlara sahip olan bal mantarı yenilebilir ve oldukça lezzetli bir mantar çeşididir.

Bal mantarının kökleri ayakkabı bağına benzeyen kök formundadır. Rhizomorf olarak adlandırılan siyah uzun ipliklere benzeyen kökleri özel misel oluşumları ile hızlı ve kolay bir şekilde yayılır. Çürümüş ağaçları veya toprağı bir ahtapot gibi sarıp sarmalayan bal mantarı özellikle kabukla ağacın odun kısmı arasında bulunur.

Her çeşit iğne ve geniş yapraklı ağaçta parazit olarak yetişebilen bal mantarı saprofit olarak da yaşamını sürdürebilme kabiliyetine sahiptir. Zararlı etkileri nedeniyle ormanları yok edebilen bir canlı türü olan bal mantarının zararlı etkilerine karşı henüz etkin bir tedavi yöntemi bulunamamıştır.

Bal Mantarı Nerede Yetişir?

Latince adı Armillaria genus olan bal mantarı, hemen hemen tüm ormanlık alanlarda, çürümüş odun bulunan her bölgede rahatlıkla yetişebilir. Ülkemizde İstanbul’da Belgrat Ormanı’nda doğal olarak bulunan bal mantarı ağaçların üzerinde ya da toprak üzerinde yetişir.

Yaz mevsiminde açığa çıkan mantar çeşidi kış mevsiminin başlangıcına kadar toplanabilir. Kitleler halinde yetişen bal mantarı ağaçlar için oldukça zararlı bir mantar çeşididir. Ne bitki ne de hayvan olarak sınıflandırılamayan mantar, sporlarla çoğalabilen özel bir canlı çeşididir. Nemli ve karanlık bölgelerde çoğalabilir.

Doğal olarak yetişebilen bal mantarının özel olarak yetiştiriciliği yapılmamaktadır. Kesilmiş bir ağaç kütüğünün üzerinde bile yetişebilir. Genetik olarak benzer özellik gösteren bal mantarı çeşitleri bir araya gelerek büyük koloniler oluşturabilir.

ABD’nin Oregon Bölgesi’nde bulunan Blue Mountains dağlarının ormanlık alanlarında oldukça fazla sayıda bulunan bal mantarları bu bölgedeki ağaçların ölümünden sorumludur.

Bal Mantarı Nasıl Tüketilir?

Kendine has yoğun bir aromaya sahip olan bal mantarı kıvam verici etkisinden dolayı genel olarak çorbalarda ve soslarda kullanılır. Çiğ formdaki bal mantarı az miktarda zehir içerir. Bu nedenle bal mantarının yenmeden önce en az 15 dakika haşlanması ve haşlama suyunun dökülmesi gerekir. Bal mantarı oldukça lezzetli bir mantar çeşididir. Sapları temizlenerek şapkaları ızgara da pişirilebilir. İçine kaşar peyniri ve maydanoz koyularak fırına ya da ızgaraya atılabilir.

Etli bir mantar çeşidi olan bal mantarının özellikle şapka kısımları omlet yapımında kullanılabilir. Kaşar peyniri, mantar dilimleri ile hazırlanan mantarlı omlet sabah kahvaltılarının vazgeçilmezlerinden biridir. Sebze yemeklerinin içinde ve et yemekleri ile birlikte pişirilerek kullanılabilir. Bal mantarı kavurması, kızartması, ızgarası ve yemeği yapılabilir. Kıvam verici özelliğinden dolayı et yemeklerinin yanına hazırlanan kremalarda yaygın olarak kullanılan bal mantarı, maydanoz, nane, fesleğen gibi sebzelerle birlikte sos yapımında kullanılır. Salataların içine makarnaların içine atılan bal mantarı yemeklere özel bir lezzet ve kıvam sağlar.

Ege Bölgesi’nde yassı kadayıfa bal mantarı adı verilir. Ege yöresine özgü olarak yapılan bal mantarı tatlısı kaymakla servis edilen oldukça lezzetli ve hafif bir hamur tatlısıdır. Bal mantarı tatlısı yapımı için yassıkadayıf, yumurta, sıvı yağ, toz şekeri su ve dövülmüş ceviz kullanılır. Tatlı yapımı için öncelikli olarak şerbeti yapılır ve bir kenara soğumaya bırakılır. Bir kâse içinde yumurtalar çırpılır. Ocağın altı yakılarak içine sıvı yağ eklenir ve kızdırılır. Yassı kadayıflar ilk önce yumurtaya bulanır ve daha sonra kızdırılan yağın içine atılarak her iki tarafı da kızartılır. Kızartılan kadayıflar fala yağını alması için bir havlu üzerine alınır. Ilıyan kızartılmış kadayıflar soğuk şerbetin içine atılır. 10 dakika kadar bekletildikten sonra servis tabağına alınarak üzerine dövülmüş ceviz eklenir ve son olarak da kaymak ile birlikte servis edilir.

Bal Mantarı Faydaları ve Zararları

• Yüksek oranda D vitamin içeren bal mantarı kemik ve diş sağlığının gelişimi açısından oldukça önemlidir.
• Düşük kalorili bir besin olan mantar, yüksek lif içeriği sayesinde zayıflama diyetlerinin etkisini güçlendirir. Bağırsak hareketlerini hızlandırarak kabızlığı önler. Mideyi geç terk eden mantar kan şekerinin yavaş yavaş yükselmesini sağlar ve uzun süre tokluk hissi yaratır.
• Yüksek oranda B12 vitamini içerir. Sağlıklı saç ve cilt gelişimini destekleyen bal mantarı kalp hastalıkları riskine karşı vücudu korur. Sinir hücrelerinin hasar görmesini engeller ve hücre yaşlanmasının önüne geçer.
• İçeriğindeki selenyum nedeniyle antioksidan özellik gösteren bal mantarı, vücudun bağışıklık sistemini güçlendirerek hastalıklara yakalanma riskini azaltır. Bağışıklık sistemindeki güçsüzlüğe bağlı olarak gelişen kanser hücresi oluşumunu engeller ve oluşan hücrelerin çoğalmasını önler.
• Sülfür içeren ergothionein aminoasidi içeren bal mantarı, yıpranan hücrelerin onarılmasında önemli rol oynar.
• İçeriğinde yer alan CLA yani konjuge linoleik asit sayesinde vücudun yağ dokusunu kaybetme çabasına yardımcı olur. Yağsız dokuyu arttırmak isteyen sporcuların mantar tüketimini arttırmaları önerilir.
• Kan basıncının düzenlenmesinde faydaları vardır. Tansiyon yüksekliği olanlarda tansiyonu düşürücü özellik gösterir. Kolesterolün düşürülmesine yardımcı olur.
• Biyoaktif içeriği yüksek bir mantar çeşidi olan bal mantarı antiviral ve anti bakteriyel özellik gösterir. Soğuk algınlığı sonucu gelişen ve bulaşıcı olan nezle, grip gibi hastalıkların önlenmesinden önemli rol oynar.
• Hassas bünyeye sahip olan kişilerde bal mantarı tüketimi mide bulantısı, kusma gibi rahatsızlıklara neden olabilir.
• Tüm mantarların alerjen olma riski vardır. Bu nedenle mantar tüketimine dikkat edilmesi gerekir. Aşırı tüketiminde mide de şişkinlik, gaz, ishal, kusma ve bulantı gözlenebilir.